Қазір «Тарихты 300 жылға кейін шегіндірсең американдықты таппай қаласың, 700 жылға кейін шегіндірсең ағылшынды, 1500 жылға кейін шегіндірсең орысты, 2000 жылға кейін шегіндірсең неміс пен французды таппай қаласың. Ал тарихты қанша шегіндірсең де алдыңнан түрік шыға береді, шыға береді. Себебі, түрік жер бетіндегі тарихы ең бір тереңге кеткен Ұлы халық» деп жүр.
Қытай тарихының атасы атанған Си-ма Чиян Қытай тарихының басталу мерзімін б.д.д 697 жыл деп көрсетсе, ұлы философ Кун- Фу- Зы б.д.д 357 жылдан бастайды.
Соңғы ғасырларда ғана техникалық прогресті барынша пайдаланып, жанталаса қаруланудың арқасында әлемді отарлаған осы халықтар ғылым мен өнердің бар мүмкіндігін аяусыз пайдаланып, бірлігі кеткен әрі техникалық прогресті адамзатқа қарсы қолдануды қаламаған көне халықтарды қолына қаратты, отарлап алды.
Отаршылар бір кездегі түріктердің Ұлы Тарихын ұмыттырып, бір кездері әлемді билеген Түріктердің Қасиетті Рухын қайта оятып алмас үшін, тарихты өзгертуге жанын салды. Ол үшін олар жалған тарих жазып шықты.
Бұл үшін қытайлар екі мың жылға жуық хатқа түскен тарихын қайта жазып шықты. Қайта жазылған тарих бойынша бір кездері пирамидалар салып, ең бірінші темірді игерген, бүткіл адамзатқа жазу — сызуды үйретіп, абыройын жабатын шалбарды сыйлаған түріктердің арғы аталары жабайы болып шыға келді. Сонда да болса «қытайдың Шэнси өлкесіндегі жүздеген пирамиданы, Тибет жеріндегі теңдесі жоқ пирамидаларды салған кім?» — деген сұраққа жауап бере алмады. Бар болғаны Шэнси өлкесі мен Тибет шетел азаматтары үшін аяқ басуға болмайтын, жасырын, жабық өлкеге айналды.
Өздерін басқалардан жоғары етіп көрсету үшін ұлтшылдар не ойлап таппады дейсіз.
XVI ғасырдағы ағылшын епископы, ағылшындарға «сендер неміс, француз не италяндық болмай, дүниеге ағылшын болып келгендерің үшін құдайға күніне он рет құлшылық етіңдер. Себебі, құдайдың өзі ағылшын.» деп жариялапты. Бұл сөзге ағылшындар сенді ме, сенбеді ме білмедім. Белгілісі сол, осы кезге дейін тарих сахнасында бір де бір рет көзге түспеген ағылшындар, рас қазір құдай емес, бірақ құдайдан да былай емес.
Ал XX ғасырдағы Гитлер бастаған неміс ұлтшылдарының «таза қанды арий» идеясымен әлемді қанға бөктіргені бәрімізге белгілі.
Сол сияқты түріктердің арқасында кең байтақ Ұлы Даланы қолына қаратқан орыс мемлекетінің тарихшылары да тарихты қайта жазып шықты. Бұл тарих бойынша XIX ғасырдың соңына дейін өз басында билігі жоқ крепостной болып келген орыс халқы Ұлы Орыс халқы болып шыға келді де, бір кезде адамзатқа өркениетті үйреткен түріктер, ылғи да малдың соңынан көшіп жүрген, жазу-сызу өркениеттен мақұрым қалған, жабайы халық болып суреттелді. Ал басқаша ой айтқанның бәрі түрікшіл, ұлтшыл деген айдармен жазаланды. Олар тіпті орыс халқының шыншыл тұлғаларын да аямады. Гумилев, Потанин сияқты шыншыл тұлғаларды түрмеге жапты, жер аударды.
Түріктердің тарихи жадын өшіріп, рухын езіп жаншу үшін олар ештеңеден де аянбады. Тарихи ескерткіштерді жойып, алфавитті қайта қайта ауыстырып, діні мен салт дәстүріне де араласты. Ал «халықтар теңдігі» мен «пролетариаттың билігін» ту еткен Кеңестер Одағы патшалық Ресейден де асып түсті. Ұлты грузин жез мұрт «бұл сары бәлелерді» деп тістеніп, қазақ халқының бар сөзін сөйлер, бас көтерер, білімді азаматтарын аяусыз қасапханаға айдатыпты.
Осылайша, мыңдаған жылдар бойы өркениеттің алдында болып, басқаларға ғылым-білімді үйреткен Орталық Азия түріктері, біздің дәуіріміздің орта ғасырларында ғана тарих сахнасында көріне бастаған орыстардан өркениетті үйренуші болып шықты.
Әрине бәрі бірдей осылай жалғандыққа жол берді десек, ол әрине бүткіл адамзатқа топырақ шашқанмен бірдей болар еді. Арасында шындықты айтып шырылдағандар да болды. Ертедегі грек ғалымдарының еңбектерінде, кейбір орыс, Еуропа зиялыларының еңбектерінде, бұлттан шыққан күннің сәулесіндей жарқ еткен, шындықты кездестіріп қаласың.
Француз ғалымы Рене Груссе өзінің «Дала империялары» атты еңбегінде: «…Тюрки будучи умными, уравновешенными, практичными людьми, были, тем не менее созданы для правления.
…стрелки на седлах из степей правили над Евразией до XVI века.»[12] (8-9;19) деп жазды.
Ал «дәстүршілдік» деп аталатын ғылыми бағыттағы Рене Генон, Юлиюс Эвола, Фритьоф Шюон сияқты ғалымдар: «Біз татар әулетіне, адамзаттың ұстаздары болып саналатын татар данышпандарына, татар нәсіліне сатқындық істедік.» дейді. Бұл жердегі «татар» дегені — ежелгі гректерше- скифтер; парсыларша-тұрандықтар, сақтар; қытайларша-хуннулар, тукюлер.
Дания ғалымы Томсон жазу сызудан мақұрым халық деген Орталық Азия түріктерінің орыстардан әлдеқайда бұрын өз төл жазуы болғанын дәлелдесе, XX ғасырда табылған ғажайып өнер туындылары «скифтердің аң стилі» деген атауға ие болып, олармен бірге жазылған жазулар орыстар түгілі Европаның ақсүйекпіз деп жүрген арилерден де бұрын түріктердің төл жазуы болғанын мойындатты.
Бір ғажабы сол, б.д.д.3100 жылдары пайда болған деп саналатын Шумер жазуы да, б.д.д.1800 жылдары Египетті билеген көшпенді халық Гиксостар жасаған Египет жазуы да, б.д.д. 1500 жылдары қазіргі Италия жерінде алғашқы өркениетті жасаған Этруск жазуы да, б.д.д. V ғ. Орталық Азияның сақтары да, б.д.д. III ғ. мен б.д. IV ғасыры аралығында Орта Азияда жасаған қаңлылар да, б.д. VII ғасырындағы Түрік қағанатының жазуы да алфавиттері 26 әріптен тұрады. Қарап отырсаңыз бәрі бір-бірімен тығыз байланыста болған сияқты.
Мен бала кезімнен кітапты көп оқыдым. Есейген кездері тарихи еңбектерді көбірек оқыдым. Бірақ, мамандық таңдағанда техникалық мамандықты таңдадым. «Тамақ өнеркәсібінің инженер механигі» деген диплом алдым. Өмір бойы өндіріс саласында жұмыс істедім. «Жазумен айналысымын, тарихшы боламын» деген ойыма да кірген емес.
1993 жылы үлкен қарияның Отырардың мақтанышы Қайырханды қаралаған мақаласын оқып алғаш рет қолыма қалам алдым. Мақалам аудандық газетте жарық көрді. Оқығандар жабыла мақтап жатты. Әлгі қария үш күннен кейін іздеп келіп кешірім сұрап кетті. Осыдан кейін ауданда бұл тақырыпқа теріс мақала жазылмайтын болды.
Содан бастап мен жаза бастадым. Негізінен тарихи тақырыпқа жаздым. Мақалаларым тек аудандық емес, облыстық, республикалық басылымдар мен интернет беттерінде тоқтаусыз жарық көріп жатты. Қыза-қыза келіп тарихы ондаған мың жыл тереңге кететін тылсым Атлантидаға келгенде маңдайым тауға тірелгендей болдым. «Өте күрделі тақырып, маман тарихшылардың қолдауынсыз жариялай алмаймыз» дейді барлық редакторлар келісіп алғандай. Аудандағы атақты тарихшыға беріп едім, бір ай күтіп «Әркімнің өз жұмысымен айналысқаны дұрыс қой» деген жауап естідім. Ауданнан, Түркістан, Шымкенттен қолдау таппай, Әлімжанның ақылымен Астанаға шықтым. Ол жақта аты бүткіл түркі әлеміне әйгілі Қойшығара Салғарин, Әділ Ахметов, Оразақ Смағұл сияқты тұлғалардың қолдауымен 1993 жылы алғашқы кітабым «Атланттар туралы аңыз бен ақиқат» Фолинт баспасынан жарық көрді.
Кітап шыққаннан кейін қолдаушылар тіпті көбейді. «Егемен Қазақстан» газетінен бастап түрлі басылымдарда бұл кітап туралы мақтаған мақалалар жарияланып жатты. Тіпті мен білмейтін бір Алматылық ғалым керемет мақтау мақала жазып, үш баспасөз бетінде жариялады. Содан кейін барып, ол кісіні іздеп барып таныстым.
Он жеті түркі елдерінің ғалымдарын біріктіретін Түркі академиясындағы форумда академик Мырзатай Жолдасбеков мақтап, аяғым жерге тимей ұшып кеткендей сезімде болдым. Сол түркі академиясының президенті Дархан Қыдырәлінің қабылдауында болып, екеуміз төрт сағат тарихты соғып, шыққанымда, қабылдау бөлмесінде күтіп отырған тола адамдардан ұрыс та естідім. Кешірім сұрауға тура келді. Әсіресе, бұрынғы Сенаттың төрағасы болған Өмірбек Байгелдінің үйінде екеуміздің тарихты сілтегеніміз есімде. Кемпірі келіп ұрыспаса әлі қанша отырарымыз белгісіз еді.
Қарасақ, екеуміздің бөсіп отырғанымызға алты сағат болыпты. Қойшығара, Әділ ағалармен арадағы ұзақ сонар әңгімелер… таусылмайтын роман.
Бірде «Қазақтың Герасимовы» атанған академик О.Смағұл аға бетіме қарап тұрып «Кітабыңды оқып шықтым. Бәрі дұрыс. Толық қолдаймын. 100% қосыламын. Бірақ бұл кітабыңды орысша, ағылшыншаға аудармасаң қазақтардан қолдау күтпей-ақ қой» дегені.
Ағаның сөзін көптеген жас ғалымдар қолдап, интернетке қоюды ұсынды. Мысалы: «Құрметті Бекжан Бейсенбай мырза. Сіздің атланттар туралы жазған кітабыңызды оқып шықтым. Дәйекті дәлелдермен ұсынған гипотезаңыз әлемдік деңгейде насихаттауды қажет етеді. Еңбегіңізді орыс, ағылшын тілдеріне аударып, интернет желісіне қойсаңыз дұрыс болар еді. Сіздің еңбегіңізді оқып отырып, бұрынғы ССРО кезінде ғылыми-танымдық баспадан шыққан археологиялық еңбек есіме түсті. Онда адамзаттың 5-6 цивилизациясы болған деген гипотезасы ұсынылған. Кітапханадан іздеп көремін, тапқан жағдайда Сізге жеткізуге тырысамын.
Құрметпен Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ «Математикалық модельдеу және информатика» кафедрасының профессоры, техн.ғ.д. Нұрлан Ажиханов» — деп жазады мен тіпті танымайтын ғалым.
Ал кітаптың жаңа деректермен толықтырылған орыс тіліндегі нұсқасын шығару жылдарға созылды. Бірнеше аудармашы ауысты, «тілі ауыр» дейді. Ақыры жарық көрді.
Мен енді осы еңбегімді ғалымдардың талқылауына салып, талдап, баға беруін сұрап Ғылым және Білім министрлігіне хат жаздым. Жауап берген министрліктің Ғылым комитетінің төрағасы А.Төлешов «Елімізде ұлттық тарихты зерделеу мәселесі көтеріліп жатқанда, әлемді қызықтыратын, жұмбақты мәселелерді көтергеніңіз үшін алғыс білдіреміз.» дей келіп, «Өз еңбектеріңізді Ш.Уәлиханов атындағы тарих және этнология институтының ғалымдарымен талқылағаныңыз дұрыс» депті.
Бірақ, осы институттың басшысы қанша үлкендерден де, министрліктен де ұрыс естісе де талқыламай, менен қашумен болды. Ақыры академик Оразақ Смағұл ағамыз «Бекжан оны қуа беріп не қыласың. Оның институтында сенің мына еңбегіңде түсінетін бір адам жоқ. Одан да министрліктен Евразия университетіне жібер деп сұра» деген соң Евразия университетіне жіберткіздім. Олар, рахмет, бір айға жетпей талдап, жауап берді.
Менің осы еңбектерімді талдаған Л.Н.Гумилев университетінің ғалымдары өз жауабында:
«Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Б.Бейсенбайдың ҚР Президентінің Әкімшілігіне жазған хаты бойынша төмендегі тұжырымдаманы жолдайды:
2.Өйткені антропологиялық ізденістермен айналысушылар тобы небір болжамды пікірлерін ұсынуда. Әрине, бұл ізденістер нәтижесі түптің түбінде ортақ ғылыми түйінді тұжырымға әкелетіні сөзсіз. Бұл тек уақыт еншісіндегі дүние. …
3. «Атланттар туралы аңыз бен ақиқат» кітабының авторы Бекжан Бейсенбайдың аталған мәселеге қатысты батыл ізденісі құптарлық жайт. Кітапта авторлық позициядағы тұжырымдардың дәйектелуі жинақтамалық сипатта бар. Ізденісті еңбектің мазмұны тарихи-танымдық сипатта және баяндау тілі жатық, әрі нақтылы. Авторлық дербес санаттағы пікірлерін жүйелі мағынада жеткізген. Кітаптың жалпы мазмұны көпшілікке арналған тарихи-танымдық еңбек деп санаймыз.
6. Автор осы бағыттағы ізденісін ендігі уақытта шетелдік және отандық ғылыми басылымдарға беруге және ғылыми жиындарға жария ету бағытында жұмыс жасауы керек деген пікірдеміз.
Шетелдік, әсіресе ресейлік және европалық ізденушілердің осы бағыттағы аса көп еңбектері бар. Солармен ғылыми полемикаға түсу және пікір алысу арқылы авторлық көзқарасты тарату кеңістігін ұлғайту мүмкіндігіне ие болу.
7. Келесі, автор зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми гранттарға ие болу жағын ойластырса. Мемлекет тарапынан дербес грантқа ие болуына мүмкіндік туындатуға қол жеткізуді ойластырса.
Автордың түпкілікті ғылыми нәтиже шығару талпынысы құптарлық.
Проректор С.Қанаев» -деп қолдау көрсетті.
Мен «шетелдіктермен байланыс орнату» және «грантқа ие болу» біз үшін орындалмас арман ғой» деп осымен бұл тақырыпты тоқтаттым.
Қазір менің еңбектеріме сілтеме жасап, өз еңбектерінде пайдаланып жатқан ғалымдар да бар.
1) Танымал ғалым Қ. САЛҒАРАҰЛЫ өзінің «АҢЫЗ ЕЛ АТЛАНТИДА” атты еңбегінде былай деп жазады:
«Осыдан кейін майялардың Америкаға қайдан, қалай келгені жөнінде бір-біріне кереғар үш тұжырым қатарластырыла айтыла бастаған жайы бар. Нақтылық үшін атап айтсақ, оның бірі — «Азиядан Беринг бұғазы арқылы өтті» делінетін, жоғарыда айтылған, қазіргі ғылымда қалыптасқан тұжырым. Оны Атлантида тақырыбын зертеушілер арасында өзі тапқан деректер арқылы дәлелдеген Уильям Нивен болатын. Бұл зерттеушінің тағы бір ерекшелігі – «Атлантида мен Муды бір континент» деп есептейді. Екіншісі – «ежелгі тұрғындар Америкаға Му континентінен, яғни «Батыс Жерден келді» деген тұжырым. Бұл тұжырымның авторы – Джеймс Черчвард. Ол Уильям Нивеннің «Атлантида мен Муды бір континент» деген пікіріне түбегейлі қарсы, екеуін бір-біріне қатысы жоқ, бірі – Атлант мұхитының, екіншісі – Тынық мұхиттың суының астында жатқан екі бөлек континент дейді. Осыған орай ол майялардың арғы аталарының Оңтүстік және Орталық Америкаға Му континентінен келгеніне бек сенімді. Үшіншісі — Үлкен Жер мен Америка арасындағы байланыс Атлантида және сонымен іргелес жатқан аралдар арқылы жүзеге асқан, Американың ежелгі тұрғындары мұнда Атлантида арқылы келген делінетін тұжырым. Мұны жақтаушылардың ең соңғысы, жоғарыда айтылған, қазақстандық жас зерттеуші Бекжан Бейсенбай.» Ахмет Яссауи атындағы ХҚТУ «Түркология» журналы № 6 (74), 2015 ж 112-113 беттер.
2) Атлантида тақырыбына 2015 жылы екінші рет қайта оралдым. Сол жылы «Қазақ хандығының 550 жылдығы» тойланды. Осы кезде интернетте жарияланған халықаралық конкурсқа жіберген «Атлантида құпиясы қашан ашылады?» атты мақалама Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғалымдарынан құрылған жюри шешімен әлемнің көптеген елдерінен түскен 200-ден астам еңбектердің ішінен академик, ғылым докторлары қатарында маған үшінші орын берді. Сый тапсыру кезінде жас жігіттер «Сізге бас жүлде берілуі керек еді. Бес жүз жылдық тарихты көшіріп жазғандар жоғары орын алып жатыр» — дегенде, «Ауылдың қазағына академиктермен қатар тұрған да жетеді» — деп өзім басу айттым.
3) 2018 жылдың 21 қараша күні Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы шықты.
26 қараша күні маған Астанадан, «Астана ақшамы» газетінің бір маманы қоңырау шалып, «Сізді ғалымдар халқымыздың көне тарихын терең білетін маман деп атағанын айта келіп, президенттің жаңа мақаласына байланысты мақала жазып беруімді» сұрады. Мен бірден келістім. Тек, «көлемі қанша болсын?» деп сұрадым. «Көлеміне шектеу жоқ» деді ол.
Мен өзіме жақсы таныс тақырыпқа мақаланы тез жазып біттім де, 28 қараша күні газеттің электронды почтасына жібердім.
Екі күн өтпей, 1 желтоқсан күнгі «Астана ақшамы» газетіне менің «Ұлы дала – адамзат өркениетінің қайнары» атты мақалам жарық көрді. Мақала түрлі түсті суреттермен әдемі көркемделіпті.
Сонда жазған «Ұлы дала – адамзат өркениетінің қайнары» атты мақалам 2020 жылы түрік тіліне аударылып, Түркияның ғылыми журналында жарық көрді.
2022 жылы осы мақалам тағы бір Түркияның журналында екінші рет жарық көрді.
Қазір қарап отырсам менің еңбектерім қолдау тапқан кездер елімізде белгілі бір тарихи кезеңдерге, оқиғаларға тура келеді екен.
1) «Атланттар туралы аңыз бен ақиқат» атты кітабым қазақша жарық көрген және қатты қолдау тапқан кезең Мемлекеттік Хатшы Марат Тажин «Тарихты қайта зерделеу» деген бастама көтеріп, тарихшылардың жолы ашылған кезең екен.
2) Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау кезеңі.
3) Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы шыққан кезең.
«Дұрыс және батыл айтасыз. Тарихшылардың бәрі қорқады, болшевизмнің құрсауынан шығуға қорқады» — деп жазады маған Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының вице-президенті, академик Еренғайып Омаров. (8 март 2025 жыл)
Мен осыдан кейін ойланып қалдым. Қазір Алтайдан шыққан түркілердің тарихы терең екені, ертеде өте жоғары өркениетке қол жеткізгені жаңалық емес, бәрі біледі. Қазақ халқы сол Алтайлық түркілердің қара шаңырағын ұстап отырған халық екені де даусыз. Түркі ғалымдары қазақ тілі байырғы түрік тіліне ең жақын тіл екенін дәлелдеп, қазақ тілін барлық түркі халықтарының ортақ тілі деп қабылдады.
Бірақ, осы керемет жаңалықтарды оқулықтарға, энциклопедиға енгізу мәселесі … өкінішке қарай кейіндеп тұр.
4) Енді мен туған жерім – Ұлылардың Отаны — Отырардың тарихын жазуға шешім қабылдадым.
Менің «Отырардың іргесі қашан қаланды?» атты мақалам 2015 жылы жарық көрген болатын. Осы мақала туралы профессор, ҚР Жаратылыстану ғылымдары академиясының корреспондент-мүшесі Бекболат Тасболатұлы «Қаңлы мемлекеті – қазақ мемлекеттілігінің негізі» атты мақаласында «Отырарлың жасын белгілі отырартанушы ғалым Бейсенбай Бекжан 2500 жылдан асқан деп ғылыми негізге сүйеніп дәлелдеп отыр. Оны сол жерден табылған археологиялық қазба жүмыстары кезінде табылған заттар да дәлелдей түседі.» деп жазады.
Отырар өлкесінің батырлары туралы мен «Шу-римдіктер құдай санаған түріктердің түп қазығы» атты мақаламда да, «Ұлы Дала тарихы. Ұлы қоныс аударулар» атты мақаламда да жазған болатынмын.
Ұлы даланың батыс шекарасы – Сырдария өзені басқыншылар үшін мызғымас шекара болғаны, Европалықтар сонша дәріптейтін Ескендір Зұлқарнайынды сақтардың жастардын құрылған азғана жасағының өзі масқарасын шығарып қуып тастайтыны осы мақалаларда жеткілікті баяндалды.
Ескендірді масқара қылып қуып тастаған Ескендірдің әскері мен Шу батыр бастаған сақтардың соғысы Отырар жерінде өткен.
Отырар өлкесінің тарихы 2500 жылдан асатыны, керемет тарихи оқиғаларға толы екені де даусыз. Әбу Насыр әл-Фараби бастаған жүздеген ғалымдар мен 32 діннің негіздерін білген Бабтардың Бабы Арыстанбаб білім алған, Отырардың керемет өркениетінің негізі Ұлы Отырар кітапханасы болғаны да даусыз.
Әбу Насыр әл-Фараби туралы «Отырардың зерттелмеген тарихы немесе Әбу Насыр әл-Фарабидің өмірбаянына қатысты күмәнді деректер» және «Әл-Фарабидің өмірбаянын жазудағы олқылықтар» атты мақалалардың баспасөз беттерінде жарық көргеніне және жақсы қолдау тапқанына 15 жылға кетті. Ал 2020 жылы Әл-Фараби бабамыздың 1150 жылдығында жаңа деректермен толықтырылған «Ұлы Ғұламаның шынайы өмірбаяны» атты мақала халықаралық онлайн конференцияда оқылып, ғалымдардың қолдауына ие болды.
Осы мақала 2020 жылдың 5 мамыр және 6 мамыр күндері «Егемен Қазақстан» газетінде «Ұлы Ғұламаның шынайы өмірбаяны» деген атпен және газеттің басты мақаласы айдарымен: «Астана ақшамы» газетінің 4 сәуір және 7 сәуір 2020 ж. күнгі номерлерінде «Отырардан басталған жол» деген атпен және газеттің басты мақаласы айдарымен «Жалын» журналының 2020 ж. №2 санында «Әл-Фараби тағылымы» деген атпен әл-фараби-тағлымы, ғ.д., профессор Шерәлі БІЛӘЛдің қолдауымен жарық көрді. Бұл мақалаларды оқыған көптеген ғалымдар, академиктер өздері хабарласып, қолдау білдіріп жатыр.
«Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған осы мақала бірнеше интернет порталдарда көшіріліп басылды.
Осы мақала Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университетінің «Педагогика және психология» атты ғылыми-әдістемелік журналының №2(43) 2020 номерінде «Ұлы Ғұлама, данышпан бабамыз Әбу Насыр әл-Фараби тағылымы хәм рухани жаңғыру» (203-210 беттер) деген атпен, ғ.д., профессор Шерәлі БІЛӘЛдің қолдауымен жарық көрді.
2020 жылдың соңында ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің Тіл саясаты комитеті «Мәдениет және өнер саласындағы бәсекелестікті жоғарылату, қазақстандық мәдени мұраны сақтау, зерделеу мен насихаттау» бағдарламасы бойынша «Ұлы даланың ұлағатты тұлғалары» атты жинақ кітап шығарды.
Осы жинаққа 2020 жылы баспасөз бетінде жарық көрген әл-Фараби туралы мақалалардан сегіз мақала таңдап алыныпты. Солардың бірі болып Біздің «Ұлы Ғұламаның шынайы өмірбаяны» атты мақаламыз алыныпты. Кітаптың кіріспесінде «Дала данышпандары қалдырған асыл мұраларды XXI ғасыр көзқарасымен зерделеп, аталған қазынаны адамзаттың рухани құндылықтары қатарына көтеру – уақыт талабы. Таңдаулы әр автордың барлығы да биік талғам үдесінен табылып, тарих тереңінен бүгінге жол тауып, оқырманын орамды ой, тағылымды тілмен еріксіз баурап отырады.» деп қорытындылапты.
Қазірге дейін осы мақаланы басуға рұқсат сұраған өтініштер әлемнің көптеген ғылыми журналдарынан түсті.
ҚР ҰҒА академигі, филология ғылымдарының докторы Әбсаттар қажы Дербісәлі «Отырарлық отыз ғалым» — атты еңбегінде өзі Таяу Шығыс елдерінен тапқан отыздан аса Отырарлық ғалымдардың тізімін келтіреді.
Менің «Отырар музыкасы» атты еңбегімде Отырарлық қаңлы музыканттары Қытай елін 8 ғасырда қалай естен тандырса, 10 ғасырда Әбу Насыр әл-Фараби ғұлама арабтарды табындырып, араб басшыларының өтініштері бойынша музыка туралы кітап жазғаны баяндалады. Сол кітап әлі күнге дейін бүткіл адамзат үшін музыка жайында жазылған ең кемел кітап болып, пайдаланылып келеді.
Осы жерде әл-Фараби бабамыздың мына сөзі түсінген адамға нақты бағдар десе болады: «Бір кісі Әбу Наср әл-Фарабиге тамаша болып толыса піскен алманы көрсетіп, сауал қойыпты: «Осы алманың бітім-болмысындағы жақсы қасиет не? Түсі ме, шырыны ма, дәмі ме, әлде бітімі ме?» Сонда әл-Фараби: «Бәрінен де оның ұрығы тамаша. Өйткені, осы алманың өзі сол ұрықтан өсіп шыққан және одан бүкіл бақ пайда болды ғой!» – деп жауап берген екен.»
Осы тамаша сипаттаудағы «Ұрық – Түрік нәсілі» десек, Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз «Білім алған бақ» — Ұлы Отырар кітапханасы. Осы бақтан өсіп шыққан ғұламалардың қазіргі біз білетіндерінің саны 33 болды, кейбір деректер 410 болған дейді, тіпті мыңнан асады деп жүргендер де бар. Бағдат халифінің сарайында негізгі уәзірлер қызметін атқарған бізге аты белгісіз Отырарлық кеңесшілерді, 32 діннің негіздерін білген Арыстанбаб сияқты өз жерімізде қызмет атқарып, бірақ моңғол шапқыншылығынан кейін ұмытылған ғұламаларды ескерсек Отырардан шыққан ғұламалардың өте көп болғанын, Орта ғасырларда Отырар ғылымының өте жоғары деңгейде болғанын байқаймыз.
Енді мен Отырар кітапханасы туралы бар деректерді жинастырып, кітап жаздым. Кітабымды «Жер бетіне таралған Алтайлық түркі халықтары. Түркі жазулары. Отырар кітапханасы.» деп атадым. Отырарда осындай Ұлы кітапхана болғанын дәлелдеу үшін жалпы түркілердің көне өркениетінен негіз-дәлел жинадым. Себебі, жер бетіне тарыдай шашылған түркілердің өркениеті басында осы Ата қоныс-Ұлы даладан бастау алғаны даусыз еді. Ал ол Ата қонысты ұстап отырған Қара Шаңырақ иесі біз-қазақ халқы екенін бәрі біледі.
Осы Қазақстан аймағында Ұлы өркениеттің ордасы болған Отырар кітапханасы туралы деректерді жинадым. Нәтижесінде ойдағыдай зерттеу еңбек пайда болды.
Енді осы еңбегімді сынатайын деп Отырар кітапханасы туралы көп еңбектеніп жүрген Астанадағы Тұрсын Жұртбаев ағамыз бен Алматыдағы Еренғайып Омаров ағаларыма жіберіп, пікірлерін сұрадым. Тұрсын ағадан жауап болмады. Есесіне, Алматыдан Еренғайып ағадан ғылыми конференцияға шақырту алдым. «Конференцияға қатысып, баяндама жасаңыз» дейді Аға. Баяндамашылардың тізіміне қарасам өңкей республикаға танымал нарқасқалар мен шетелдіктер екен.
Мен «Нартәуекел» деп «Отырар кітапханасы. Аңыз бен ақиқат» атты баяндама дайындадым. Алматыға Ағаға сыйлық есебінде Әділхан Мәліктің тура осы тақырыпқа салынған «Отырар кітапханасы» деген керемет суретін ала бардым.
Конференция баяндамаларын тіркеп жатқан қыздар менің атағымды сұрайды. Мен «Отырартанушы» десем, бір-біріне қарайды. Конференция Академиялық кітапханада өтті. Қатысқан және онлайн байланыспен құттықтаған шетелдіктердің есебі жоқ.Өзіміздің академиктер мен университеттердің ректорлары, түрлі ұйымдар мен мемлекеттік қызметкерлер үлкен залға сыймай қалды. Конференция жоспардағыдан екі сағаттай асып барып әзер бітті. Мен қысқаша ғана сөйлеп, Әділханның суретін сыйладым.
Арада біраз уақыт өткенде Алматыдан сыйлық келді. Еренғайып Аға бірнеше кітабы мен конференция материалдары жинағы шыққан журналын жіберіпті.
Жинаққа 16 баяндама алыныпты. Менің баяндамам тізімнің бел ортасында тұр екен. Баяндамамның соңында Әділханның «Отырар кітапханасы» деген суреті де беріліпті. Алғашқы жоспарланған титулды баяндамашылардың жартысының баяндамасы жинаққа енбеген. Менің төбем көкке жеткендей қуандым. Себебі, бұл журналды қаншама шет ел ғалымдары да оқиды ғой. Бұл Еренғайып Ағаның менің еңбегіме берген бағасы деп түсіндім.
Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының вице-президенті, академик Еренғайып Омаровтың бұл қолдауынан кейін Отырар кітапханасы туралы бұл кітапты жарыққа ойланбай шығаруға болатын шығар деп ойлаймын.
Биыл Отырар ауданының 90 жылдық тойы. Осы тойға бұл кітап отырарлықтарға керемет сыйлық болар еді. Енді аудан басшылары осындай аудан халқын қуантып тастайтын, Отырардың мәртебесін өсіретін кітапты шығаруға қаржы табатын шығар деген ойдамыз.
Бекжан Кәленұлы
БЕЙСЕНБАЙ,
Отырартанушы,
тарихшы, жазушы.